Η Θήρα έχει σχήμα ημισελήνου και το τμήμα εσωτερικά του κύκλου αποτελεί κρατήρα ηφαιστείου (καλδέρα) που έχει καλυφθεί από τη θάλασσα και είναι ο μεγαλύτερος της Ευρώπης. Το τμήμα του νησιού που βλέπει προς την καλδέρα είναι βραχώδες και απότομο ενώ το κομμάτι που βλέπει ανατολικά προς την ανοιχτή θάλασσα καταλήγει σε ομαλό κάμπο εξαιρετικά εύφορο. Οι οικισμοί της διακρίνονται σε γραμμικούς (Οία, Φηρά), σε εξελιγμένους οχυρούς (Πύργος, Νιμπορειός, Ακρωτήρι) και σε υπόσκαφους (Βόθωνας, Φοίνικα, Καρτεράδο). Στον πολεοδομικό τους ιστό έχουμε διαδοχή άξονα παράλληλων και κάθετων στις υψομετρικές καμπύλες που δημιουργούν ακανόνιστο και γραφικό πλέγμα. Η σχέση των κτισμάτων με την τοπογραφία του νησιού είναι άμεση και το ιδιόμορφο κτισμένο περιβάλλον που προκύπτει από τη σχέση αυτή έχει ασυνήθιστες ελευθερίες έκφρασης (υπόγεια κτίσματα που από πάνω τους καλλιεργείται η γη, κτίσματα, κρεμασμένα πάνω από τον γκρεμό της καλδέρας, κτίσματα σε τόσο στενή συνύπαρξη που δε διακρίνονται τα όρια των ιδιοκτησιών). Όλο σχεδόν το νησί σκεπάζεται από ηφαιστειακή τέφρα, εκτός από το βουνό του Προφήτη Ηλία όπου το ομώνυμο μοναστήρι και λαογραφικό μουσείο.

Το ηφαίστειο της Θήρας, είναι ενεργό με πολλές γνωστές εκρήξεις από τα προϊστορικά χρόνια έως σήμερα (η τελευταία έγινε το 1950 και ήταν μικρής εντάσεως και εκτάσεως, κατέστρεψε όμως τα Φηρά). Στη Θήρα άκμασε προϊστορική πόλη (στο σημερινό Ακρωτήρι) που καταπλακώθηκε από υλικά της έκρηξης του Ηφαιστείου (1500 π.Χ.).

Από τα Φηρά προς το λιμάνι υπάρχει μονοπάτι με σκαλάκια.

Η Θήρα είναι μεγάλο τουριστικό κέντρο και η καλλιεργήσιμη, πεδινή της περιοχή στα ανατολικά είναι από τις σημαντικότερες των Κυκλάδων. Έχει μονάδες επεξεργασίας γεωργικών προϊόντων, καθώς και ιαματικές πηγές (στην Κοινότητα Μεγαλοχωρίου). Στην περιοχή νότια των Φηρών εξορύσσεται Θηραϊκή γη (οικοδομικό υλικό). Στο Ημεροβίγλι υπάρχει Βενετσιάνικο κάστρο, ο "Σκάρος". Σημαντικοί οι αρχαιολογικοί χώροι του Ακρωτηρίου (προϊστορικός οικισμός) και της αρχαίας Θήρας. Η Οία είναι το δεύτερο λιμάνι της Σαντορίνης και σημαντικό παραθεριστικό κέντρο. Ήταν το καπετανοχώρι της Σαντορίνης και περιλαμβάνει ιδιαίτερη συνοικία (Σιδερά) που χτίστηκε αποκλειστικά με αρχοντικά των πλοικτητών του 19ου αι και που ακολουθεί διαφορετική διάθρωση από τον υπόλοιπο οικισμό (π.χ.το Καπετανόσπιτο Ε.Ι. Μανωλέσου (1867) είναι αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αρχοντικού στη Σαντορίνη).

Η συνεχής οικοδόμηση, η συνεχής διάνοιξη νέων δρόμων, η αύξηση της κυκλοφορίας οχημάτων, η συνεχής και ανεξέλεγκτη αύξηση των τουριστικών εγκαταστάσεων τείνουν να υποβαθμίσουν το μοναδικό αυτό νησί.